Herdenken
Tijdens de Nationale Herdenking, 4 mei, herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.
Elk jaar op 4 mei staan we stil bij hoe verschrikkelijk oorlog is, denken we aan de slachtoffers en aan de mensen die in verzet durfden te komen tegen onrecht en onderdrukking.
Mensen die hun leven gaven voor onze vrijheid.
We herdenken om hen en wat er is gebeurd nooit te vergeten.
We staan stil bij de vrijheid die zij voor ons verdienden; onze democratische rechtstaat, onze vrijheid van meningsuiting, onze geloofsvrijheid, ons recht om vrij te zijn van angst, omdat we anders, minder in getal, zwakker of armer zijn.
We herdenken om respect te betonen aan slachtoffers en hun families.
Keuzes
Tijdens de oorlog kwamen mensen voor de keuze te staan: doe ik wat de nazi’s zeggen, of kom ik in verzet?
Welke keuze zouden wij gemaakt hebben; aanpassen, verzetten of collaboreren? Of een combinatie?
Welke keuzes maken we nu, als we zien dat andere mensen onrecht wordt aangedaan; kijken we weg, komen we in actie? Wat is ons onze vrijheid en de vrijheid van anderen waard?
Iedere oorlog zorgt ervoor dat mensen op de vlucht slaan. Soms vluchten mensen voor bommen, geweld en honger. Of ze vluchten, omdat ze worden vervolgd om wie ze zijn. Dat was vroeger al zo en dat gebeurt nu nog steeds, iedere dag. Wat is hun vrijheid ons waard?
Elk jaar op 5 mei vieren we dat Nederland in 1945 bevrijd is. Sinds die tijd leven we in vrijheid. We denken op 5 mei aan wat vrijheid voor ons betekent. Wat vrijheid ook voor anderen zou moeten betekenen. Welke keuzes maken wij vandaag voor het behoud van die vrijheid?
We blijven hen die voor onze vrijheid hun leven gaven herdenken om het belang van de verworven vrijheid te onderkennen en de juiste keuzes te kunnen blijven maken.
Het aantal mensen dat het zich kan herinneren en er over kan vertellen, wordt steeds kleiner. Om te kunnen blijven herdenken moet de herinnering echter levend gehouden worden. Alleen dan kunnen parallellen getrokken blijven worden tussen heden en verleden. Op die manier kunnen we lessen blijven trekken uit het verleden. Blijven toekomstige generaties de vrijheid waarderen en de juiste keuzes maken.
Leven met oorlog
De afstand tot de Tweede Wereldoorlog wordt ieder jaar groter, maar bijna iedere Nederlander heeft via overlevering van generatie op generatie te maken met de Tweede Wereldoorlog of andere oorlogen sindsdien.
Voor de eerste generatie is het doorgeven van oorlogservaringen vaak een belangrijke vorm van verwerking en een manier om hun kinderen en kleinkinderen te waarschuwen voor het gevaar van oorlog. Volgende generaties geven een eigen duiding aan het oorlogsverleden op basis van de verhalen die zij via de eerste generatie hebben doorgekregen en gedrag dat voortkomt uit de ervaringen van hun (groot)ouders.
Zo zijn de effecten van oorlog nog steeds merkbaar in het leven van veel mensen, zowel voor de direct betrokkenen als voor hun partners, kinderen, kleinkinderen en andere familieleden. Jongere generaties dragen ook de ervaring van recentere oorlogen met zich mee – dichtbij of ver weg. Sommige kinderen en kleinkinderen van getroffenen worstelen met vragen over de eigen identiteit.
Oorlog, historisch en actueel, heeft grote impact op de samenleving. Hoe geven mensen betekenis aan ons gezamenlijke verleden? Hoe gaan we om met actuele dreigingen van oorlog? En hoe verhouden het verleden en het heden zich tot elkaar?
Met het jaarthema ‘Leven met oorlog’ vraagt het Nationaal Comité 4 en 5 mei in 2022-2023 aandacht voor de impact van oorlog op individuen, families en de samenleving. Daarbij is de aandacht met name gericht op het thema van intergenerationele overdracht: hoe ontwikkelen herinneringen zich van de eerste naar volgende generaties? En wat heeft dit voor betekenis voor opvattingen over vrijheid en onvrijheid?
Betrekken
Het is van belang jongeren eigentijds te betrekken bij herdenken. Kinderen uit de bovenbouw van het basisonderwijs en scholieren uit het middelbaar onderwijs te informeren en te laten nadenken over de vraag; Welke keuzes zou ik maken?
Een geweldig handvat daarvoor is het Denkboek, bedoeld voor alle leerlingen in de bovenbouw van het primair onderwijs. Gratis verkrijgbaar, mits voorradig, te bestellen per mail via: info@4en5mei.nl.
Ouders en leerkrachten kunnen over het Denkboek alles lezen op de website van het Nationaal Comité 4 en 5 mei: https://www.4en5mei.nl/educatie/primair-onderwijs/4-en-5-mei-denkboek.
Het Denkboek is ook te downloaden als pdf: Klik hier: https://www.4en5mei.nl/app/uploads/2022/03/Denkboek-2022.pdf
Holocaust
Bij het monument ter herinnering aan de verdwenen Joodse gemeenschap in Culemborg achter de voormalige Synagoge stonden we 17 januari stil bij International Holocaust Memorial Day.
Een moment om na te denken over tolerantie en intolerantie in onze samenleving. Verleden, Heden en Toekomst staat in steen gebeiteld en op het metaal staat te lezen ‘Mensen haten als ze niet begrijpen’.
We kunnen niet vaak genoeg stilstaan bij de genocide op 11 miljoen onschuldige burgers, die, omdat ze tot een specifieke groep behoorden (Joden, Roma, Sinti, Slaven, homoseksuelen, Jehova’s getuigen en gehandicapten) hun onvervreemdbaar recht op bestaan werd ontzegd.
Blijven herdenken, informeren en betrekken is belangrijk nu lijkt dat een groot aantal jongeren schijnt te geloven dat de Holocaust een mythe is en het aantal vermoorde onschuldige burgers schromelijk overdreven wordt.
Wij mogen nooit vergeten tot welke onmenselijkheid de mens in staat is. We moeten de herinnering aan de Holocaust levend te houden, om genocide in de toekomst te voorkomen.
Geen Heden zonder Verleden en het Heden is het Verleden van de Toekomst.
Grote of Barbarakerk
De herdenkingsbijeenkomst 4 mei in de Grote of Barbarakerk begint om 18.45 uur. Iedereen wordt verzocht om 18.30 uur aanwezig te zijn. De bijeenkomst wordt opgeluisterd door Koninklijke Harmonie Pieter Aafjes. Het woord wordt achtereenvolgens gevoerd door de voorzitter van C&O, mw. Vonk – Wartena, een scholier van Lek & Linge en de stadsdichter.
Stille Tocht
Onder begeleiding van de scouting verenigingen Sint Stanislaus en Triton vertrekt om ca. 19.30 uur onder klokgelui de Stille Tocht naar de begraafplaats aan de Achterweg. Daar wordt de herdenking muzikaal begeleid door Koninklijk Stedelijk Muziekkorps Concordia.
Culemborgs oorlogsmonument
Het oorlogsmonument in Culemborg is een zandstenen zuil met een reliëf van een treurende vrouwenfiguur met in haar handen bloemen. Het oorlogsmonument herinnert de inwoners van Culemborg aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.
Bij dit monument worden de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht.
De burgemeester legt een krans bij het monument waarna het Taptoesignaal wordt geblazen.
Stilte
De officiële start was in Groot-Brittannië tijdens de eerste herdenking van de Eerste Wereld-oorlog, op 11 november 1919. Het betrachten van twee minuten stilte werd gezien als “een nederig teken van dankbaarheid aan hen die stierven, opdat wij overvloediger zouden kunnen leven.”
Na de Tweede Wereldoorlog werd de stilte gekoppeld aan de jaarlijkse Dodenherdenking. Tegenwoordig vindt op 4 mei de twee minuten stilte om 20.00 uur plaats. Laten we, waar we ook zijn, op dat moment nederig stilstaan bij ons overvloedige leven dankzij hen die voor ons hun leven gaven.
Toespraak
De twee minuten stilte wordt beëindigd door Koninklijk Stedelijk Muziekkorps Concordia met het spelen van het eerste couplet van het Nederlandse volkslied.
Daarna houdt de burgemeester een toespraak.
Gedicht
In het licht van het jaarthema ‘Leven met oorlog’ en de aandacht voor het thema van intergene-rationele overdracht leest namens de Kinderraad de kinderburgemeester een gedicht voor.
Kranslegging
Om onze verbondenheid in verleden, heden en toekomst uit te drukken wordt bij de andere monumenten in gezamenlijkheid de bloemenhulde gebracht.
Samen met vertegenwoordigers van de Molukse gemeenschap en K.N.I.L. legt de burgemeester allereerst een bloemstuk bij het Indië-monument.
Dit monument is in 1998 opgericht ter nagedachtenis aan vijf Culemborgers die bij de strijd in voormalig Nederlands-Indië zijn overleden. De militairen zijn begraven op erevelden in Bandung en Jakarta.
Behalve hun namen staat op de gedenksteen: Gedenk in uw gedachten dat zij hun leven gaven en ver van hun verwanten in den vreemde zijn begraven.
Met hen herdenken we alle medeburgers, die in het voormalig Nederlands-Indië zijn gesneuveld.
Vervolgens worden de vertegenwoordigers van de aanwezige organisaties uitgenodigd hun bloemenhulde te brengen bij het Culemborgs oorlogsmonument.
Daarna wordt iedereen uitgenodigd de burgemeester te volgen in de rondgang langs de andere monumenten. Samen met vertegenwoordigers van de Veteranen legt de burgemeester een bloemstuk bij de drie graven van Britse militairen.
Twee graven zijn van bemanningsleden van een Britse bommenwerper die op 17 juni 1940 neerstortte in de uiterwaarden bij Culemborg; de 28-jarige piloot Gordon Ford en de 23-jarige navigator Eric Jones-Roberts.
Het derde graf is van een onbekende Britse parachutist, die is omgekomen bij de luchtlanding in september 1944 bij Arnhem. Zijn lichaam is enkele weken later aangetroffen nabij de huidige haven van Culemborg.
Met hen herdenken we alle militairen die in de strijd voor onze vrijheid hun leven gaven.
Samen met vertegenwoordigers van de gemeenteraad legt de burgemeester een bloemstuk bij het Monument voor burgerslachtoffers.
Dit monument in de vorm van een opengeslagen boek herdenkt tien burgerslachtoffers die in de Tweede Wereldoorlog in Culemborg zijn omgekomen. Het monument is in 1995 onthuld. Het kwam tot stand op initiatief van Marinda Spierings – van Hoften, een achternicht van een van de slachtoffers. Uit nader onderzoek is gebleken dat er nog veel meer burgerslachtoffers te betreuren zijn geweest. Deze staan vermeld op de site www.oorlogsslachtofferswestbetuwe.nl.
Met hen herdenken we alle burgers, die omkwamen door het oorlogsgeweld.
Rondgang
Koninklijk Stedelijk Muziekkorps Concordia verzorgt tijdens de bloemenhulde de muzikale omlijsting. Na het eerbetoon door de genoemde organisaties en de burgemeester worden de aangemelde organisaties en vervolgens alle andere aanwezigen uitgenodigd hun voorbeeld te volgen.
Vervolgens leidt de rondgang ons naar het Joods monument
Dit monument is opgericht ter nagedachtenis aan de 38 joodse Culemborgers die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht. Het monument bestaat uit een zuil en een gedenksteen met 36 namen. Later is daar nog een steen met twee namen aan toegevoegd.
Met hen herdenken we ook de massamoord op 6 miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoor-log.
Afsluiting
Na het verlaten van de begraafplaats aan de Achterweg formeert de stoet zich opnieuw en wandelen we naar het stadhuis waar iedereen welkom is voor een gezamenlijke afsluiting onder het genot van een hapje en een drankje.
Kruipruimte boven de deur
Culemborg 1940 – 1945
Sinds 2010 waren er in heel Nederland op 4 mei na de dodenherdenking in meer dan tachtig gemeenten theatervoorstellingen gespeeld die betrekking hebben op de tweede wereldoorlog. Dit is het landelijk initiatief Theater na de Dam. Zowel professionele gezelschappen als amateurgroepen nemen hieraan deel. En Culemborg nu ook met de voorstelling Kruipruimte boven de deur.
In 2021 hebben we de voorstelling, vanwege corona, opgenomen en als streaming op YouTube gezet. Nu spelen we de voorstelling alsnog live. Het stuk gaat over drie personen die een belangrijke rol hebben gespeeld tijdens de tweede wereldoorlog in Culemborg: de joodse Maurits Gans, die moest onderduiken, Wilhelmina Kap, directrice van de huishoudschool, die onderduikers in huis had en Lenie van der Linden, die in het verzet zat en koerierster was.
De gedachte is het publiek kritisch te laten nadenken over wat er toen gebeurde en nog steeds doorwerkt in de wereld van vandaag.
De productie is een samenwerking tussen KuCu (Stichting Kunstprojecten Culemborg) en Theaternetwerk Surpluus.
